Bütçe Nedir? Bütçe Hakkında Ayrıntılı Bilgiler
(Budget) Bütçe, ulusal hedeflere hizmet etmek amacıyla oluşturulmuş, kamu kurum ve kuruluşlarının belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminlerini içeren ve bunların uygulanmasına önceden onay veren bir araçtır. Bütçenin ekonomik işlevleri arasında rasyonel kaynak dağılımını sağlamak, gelir dağılımında adalet sağlamak ve ekonomik istikrarı güvence altına almak bulunmaktadır. Bütçede, kamu kesimi göstergeleri, merkezi yönetim bütçesi içinde yer alan kurumlar, yerel idareler, sosyal güvenlik kuruluşları, genel sağlık sigortası, fonlar, döner sermayeler, İşsizlik Sigortası Fonu ve kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT’ler) yer alır. KİT’ler hariç tutulduğunda, Genel Devlet kapsamına ulaşılmaktadır. Kamu kesimi ve genel devlet içinde önemli bir yer tutan merkezi yönetim bütçesi, genel bütçe kapsamındaki 48 kamu idaresi ile birlikte, Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler, yüksek teknoloji enstitüleri ve özel bütçeli diğer idareleri kapsayan 147 özel bütçeli idareyi ve ayrıca düzenleyici ve denetleyici 9 kurumu içermektedir. Mahalli idareler dengesi, il özel idareleri, belediyeler, büyükşehir belediyelerine bağlı idareler, belediye birlikleri ve İller Bankası hesaplarını kapsamaktadır. Döner sermayeli işletmeler iki grupta toplanmaktadır; birinci grupta merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki idarelere bağlı işletmeler, ikinci grupta ise kendi özel bütçeleri olan Türkiye Radyo Televizyon Kurumu ve Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü gibi bağımsız işletmeler yer almaktadır. Sosyal güvenlik kuruluşları arasında Sosyal Güvenlik Kurumu, Türkiye İş Kurumu ve İşsizlik Sigortası Fonu bulunmaktadır. Ancak sosyal güvenlik kuruluşlarının gelir-gider dengesinde, Türkiye İş Kurumu yalnızca yatırımları dahil edilmekte ve İşsizlik Sigortası Fonu dengesi ayrıca izlenmektedir. Fon dengesi, Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu, Savunma Sanayii Destekleme Fonu ve Özelleştirme Fonu gibi kaynakları kapsamaktadır.
Devletin mali durumunu gösteren tablolar şu şekilde sınıflandırılmaktadır:
Toplam kamu dengesi = Genel devlet hesapları + KİT’ler.
Genel devlet hesapları = Genel yönetim + Fonlar + İşsizlik Sigortası Fonu + Döner sermayeli kuruluşlar.
Genel Yönetim = Merkezi yönetim bütçesi + Sosyal Güvenlik Kurumu + Yerel yönetimler
Merkezi Yönetim bütçesi = Genel bütçe + Özel bütçeler + Düzenleyici ve denetleyici kuruluşlar.
Genel bütçede bakanlıkların bütçesi ile birlikte TÜİK gibi kurum ve kuruluşlar bulunmaktadır. Özel bütçe, üniversiteleri ve bazı devlet kurumlarını kapsamaktadır. Düzenleyici kuruluşlar arasında, SPK, BDDK, RTÜK ve Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) bulunmaktadır.
Bütçeler, devletin DNA’sı gibidir; kaynakların nereden ve kimlerden sağlandığını, nereye aktarılacağını gösterir. Gerçekçi bir değerlendirme yapabilmek için son üç yılın bütçelerinin karşılaştırılması önemlidir. Kamu kesiminin genel durumunu incelemek isteyenlerin ilk bakacakları tablolar, yıllık programlarda yer alan “Genel Devlet Toplam Gelir ve Harcamaları” ve “Kamu Kesimi Genel Dengesi” başlıklı tablolardır. Bu hesaplarda kamu kesiminin gelir ve giderleri net bir şekilde görünmektedir. Bütçeler genellikle 1 yıllık dönem için hazırlanır. 1983’ten önce 1 Mart olan mali yıl başlangıç tarihi, daha sonra 1 Ocak’a alınmıştır. 400 sayfayı bulan yıllık bütçenin özünü ve temel ilkelerini Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın düzenlediği özet tablolarda görmek mümkündür.