Analitik Bilanço: TCMB’nin Analitik Bilançosu Nedir?
(CBRT Analytical Balance Sheet – Analitik Bilanço) Analitik bilanço, genel bir ifadeyle, bir bilançonun aktif ve pasif kalemlerinde yer alan hesapların birbirleriyle netleştirilerek uygun bir gruplama altında toplandığı bir belgedir. TCMB Analitik Bilançosu, TCMB bilançosunda yer alan kalemleri gruplarken para politikasının etkin işlemine dikkate alan ve detayları içermeyen bir yapıdadır. Para politikasının işleyişine uygun olarak toplanan “Aktif Kalemler” başlığı altında “Dış Varlıklar”, “İç Varlıklar” ve “Değerleme Hesabı” yer alırken “Pasif Kalemler” başlığı altında ise “Toplam Döviz Yükümlülükleri” ve “Merkez Bankası Parası” bulunmaktadır. Analistler, ülke ekonomisindeki ve parasal göstergelerdeki değişimleri takip edebilmek için öncelikle Merkez Bankası’nın analitik bilançosunu “okumaktadır.” Analitik bilançonun aktif bölümünde, TCMB’nin parasal yükümlülükleri karşısında sahip olduğu varlıkların iç ve dış varlıklar toplamı olarak sunulması sağlanır. Tablonun pasif bölümü ise toplam döviz yükümlülükleri ve Merkez Bankası parası olan yükümlülüklerden oluşur. Analitik bilançonun aktifinde yer alan üç kalem şunlardır:
Dış Varlıklar: Analitik bilançonun aktifinde bulunan bu kalem, altın, TCMB şubeleri kasalarındaki yabancı para banknotlar, yurt dışındaki bankalarda bulunan döviz mevcudu ve diğer döviz alacaklarını içermektedir. Dış varlıkların önemli bir kısmı döviz rezervleri olarak tanımlanabilen altın ve yurt dışındaki bankalarda bulunan yabancı para menkul kıymetler ve depo hesaplarından oluşmaktadır.
İç Varlıklar: Bu kalem, Hazine’nin TCMB’ye olan borçlarını gösteren “Hazine Borçları” ve “Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler” başlıklarından oluşmaktadır. “İç Varlıklar” esasen Hazine’nin TCMB’ye olan borçlarını ifade eden “Hazine Borçları” ve “Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler” kalemlerinden oluşur. Hazine Borçları’nın kaynağı, TCMB’nin Türk Lirası menkul kıymet portföyüdür. TCMB, açık piyasa işlemlerinde kullanmak üzere menkul kıymet alımlarını ikinci piyasadan temin etmektedir. 2001 yılında Hazine’ye Kısa Vadeli Avans uygulaması kaldırıldığında, TCMB Kanunu’nda yapılan değişiklikle, TCMB’nin Hazine’nin ilk ihracından Devlet İç Borçlanma Senetleri ya da kira sertifikası alması, Hazine’ye verilen bir kredi niteliği taşıyacağından yasaklanmıştır. Diğer önemli kalem olan “Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler”, reeskont kredilerinden meydana gelmektedir. Reeskont kredileri, reel sektörün desteklenmesi, cari açığın azaltılması ve döviz rezervlerinin güçlendirilmesine katkıda bulunmaktadır.
Değerleme Hesabı: 1 Ocak 2013 tarihine kadar “İç Varlıklar” kaleminde takip edilen bu kalem daha sonra ayrı bir hesap haline gelmiştir. 1211 sayılı Kanun’un 61’inci maddesi uyarınca, Türk parasının yabancı paralar karşısındaki değeri ile uluslararası piyasalardaki altın fiyatlarındaki değişimlerin sonuçları bu hesapta gösterilmektedir. Bu süreçte bilançonun aktif ve pasifindeki altın, efektif, dövizler ve yabancı para cinsinden diğer değerlerin yeniden değerlenmesi sonucu oluşan gerçekleşmemiş gelir ya da giderler, geçici bir hesap olan “Değerleme Hesabı” içerisinde takip edilmektedir. Analitik bilançonun pasifinde yer alan iki kalem, Türk Lirası dışındaki yükümlülükleri gösteren “Toplam Döviz Yükümlülükleri” ve Türk Lirası yükümlülüklerini ifade eden “Merkez Bankası Parası”dır. TCMB’nin para politikasının etkili olabilmesi için Merkez Bankası Parası’nın Toplam Döviz Yükümlülüklerine oranının nispeten yüksek olması gerekmektedir. Pasifteki iki kalemin kapsadığı bölümler şunlardır:
Toplam Döviz Yükümlülükleri: Bu kalem kapsamındaki “İç Yükümlülükler”, TCMB’nin yurt içinde yerleşik olanlara karşı döviz yükümlülükleridir. Bu yükümlülük, kamu kesiminin ve bankaların TCMB’deki yabancı para mevduatlarından kaynaklanmaktadır. Dış yükümlülükler ise TCMB’nin yurt dışında yerleşiklere karşı döviz yükümlülükleridir. Bu kısımda tasfiye kararı alınan “işçi dövizleri” ve “SDR Tahsisatından dolayı IMF’ye yükümlülük” kalemleri bulunmaktadır.
Merkez Bankası Parası: Analitik bilançonun pasifinde yer alan bu kalem, Merkez Bankası’nın pasifinde yer alan ikinci kalemdir. Merkez Bankası Parası, emisyonu, kamu kesiminin, bankaların ve banka dışı kesimin Türk parası mevduatlarını ve TCMB’nin açık piyasa işlemlerinden kaynaklanan nakit borçların ve alacakların netleştirilmiş tutarını göstermektedir. “Merkez Bankası Parası”, TCMB’nin TL karşılığında gerçekleştirdiği döviz alım ve satım işlemleriyle diğer TL işlemlerinden etkilenmektedir. Bu büyüklük, parasal gelişmelerin sağlıklı bir şekilde izlenmesine olanak sağlar.