Merkez Bankası Ekonomistlerinin Altın İthalatı Değerlendirmesi
Merkez Bankası ekonomistleri, kota uygulamasının altın ithalatı kompozisyonundaki değişimlerin tüketim talebi göstergeleri üzerindeki etkilerini araştırdı.
TCMB Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Kıdemli Ekonomist Okan Eren, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Uzman Yardımcısı Didem Yazıcı tarafından kaleme alınan “Altın İthalat Kotası ve Tüketim Talebi Göstergeleri” başlıklı blog yazısı, Merkezin Güncesi sayfasında yayınlandı.
Yapılan analize göre, altın üzerinde uygulanan kota, altın ithalatı kompozisyonunda belirgin değişikliklere yol açtı.
Analiz kapsamında; “7 Ağustos 2023’ten itibaren geçerli olan kota uygulaması, işlenmemiş altın ithalatında hızlı bir azalma yarattı. Ağustos 2023’te 12 aylık birikimli olarak 34 milyar dolar seviyelerine ulaşan işlenmemiş altın ithalatı, 2024 yılı Kasım ayına kadar yarı yarıya düşerek 17 milyar doların altına geriledi” ifadelerine yer verildi.
Yazıda ayrıca şu değerlendirmeler yapıldı:
Son yıllarda, pandemi ve jeopolitik riskler gibi etkenler sebebiyle küresel altın talebinde ve altın ons fiyatlarında artış gözlemlenmektedir. Bu durum, Türkiye’de hanehalkının geleneksel olarak yüksek olan altın tutma eğilimi ile birlikte işlenmemiş altın ithalatında önemli artışlara sebep oldu. Ancak, 7 Ağustos 2023’ten itibaren uygulamaya konan kota ile işlenmemiş altın ithalatı hızla azalmaya başladı. Ağustos 2023’te 12 aylık birikimle 34 milyar dolara ulaşan işlenmemiş altın ithalatı, 2024 yılı Kasım ayında 17 milyar doların altına inmiştir.
Öte yandan, tüketim malları arasında sınıflandırılan mücevherat ithalatında kota sonrası dönemde dikkat çekici bir artış görülmektedir. 2023 yılı Ağustos ayında kotanın başladığı dönemde mücevherat ithalatı 1,6 milyar dolar civarındayken, geçen yılın Kasım ayı itibarıyla bu rakam neredeyse 4 kat artarak 6,4 milyar doları aşmıştır. İşlenmemiş altın ve mücevherat ithalatının toplamı da, aynı dönemde 35,5 milyar dolardan 23 milyar dolara düşmüştür. Yani, toplam altın ithalatındaki azalma sürecinde kompozisyonda belirgin değişiklikler meydana gelmiştir.
Kota uygulaması sonrası yaşanan bu değişiklik, tüketim malı ithalatındaki gelişmeleri değerlendirirken dikkate alınması gerektiğini gösteriyor. Özellikle, tüketim malı ithalatı 2024 yılının Ocak-Kasım döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 13,1 artarken, bu artışın 9,2 yüzde puanlık kısmının mücevherat ürünlerinden kaynaklandığı görülmektedir. Diğer ürünlerin katkısı ise sadece 3,9 yüzde puan seviyesinde kalmıştır. Bu bağlamda, görülen artışın tüm ürünlere yayılan bir durum olmadığı ortaya çıkmaktadır.
Mücevherat ithalatındaki son dönemdeki hareketler, belirli aylarda tüketim malı ithalatında yüksek artışlara ve dalgalanmalara sebep olmaktadır. Bu durum, tüketim malı ithalatının bir talep göstergesi olarak değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Örneğin, 2024 yılının Nisan ayında tüketim malları ithalatı yüzde 17 gibi yüksek bir oranda artarken, mücevherat ürünleri hariç bakıldığında yüzde 2 civarında bir düşüş olduğu görülüyor. Benzer şekilde, 2024 yılının ikinci yarısında tüketim malı ithalatında ciddi bir canlanma gözlemlenirken, mücevherat dışındaki veriler düz bir seyir izlemektedir.
İki gösterge arasındaki fark, 12 aylık birikimli verilerde daha da belirgin hale gelmektedir. 2024 yılı itibarıyla yıllık tüketim malı ithalatı artış kaydederken, mücevherat hariç tüketim malı ithalatında duraksama yaşanmaktadır. Bu gözlemler, özellikle aylık bazda yorumlanırken mücevheratın etkisinin göz önünde bulundurulmasının önemini vurgulamaktadır.
Dış ticaret verilerindeki bu farklılaşma, perakende satış hacim endekslerinde de benzer bir durumun gözlemlenmesine yol açmaktadır. Cirosunun büyük bir kısmı altın ve altın ürünleri satışlarından oluşan “saat ve mücevher perakende ticareti” alt sektöründeki gelişmeler, perakende satış hacim endeksinin seyrini etkiliyor. Tüketim talebinin daha sağlıklı bir şekilde incelenmesi amacıyla, perakende sektörü satış hacminden “saat ve mücevher perakende ticareti” sektörü dışlandığında “altın hariç perakende satış hacim endeksi” oluşturulmaktadır. Bu endeks, 2023 yılının Haziran ayından itibaren belirgin bir şekilde perakende sektörünün satış hacim endeksinin altında seyrederken, 2024 yılı Temmuz ayından itibaren yatay bir görünüm izlemektedir.
Sonuç olarak, altın üzerindeki kota uygulaması, altın ithalatı kompozisyonunda belirgin değişikliklere yol açmıştır. Ara ürünler arasında yer alan işlenmemiş altın ithalatı kota uygulaması nedeniyle azalırken, mücevherat ithalatı tarihsel ortalamaların oldukça üzerine çıkmıştır. Mücevherat talebindeki değişiklikler, perakende satış hacim endeksinde de etkisini göstermektedir. Bu nedenle, tüketim talebine ilişkin göstergelerin doğru bir şekilde yorumlanabilmesi için bu gelişmelerin dikkate alınması önemlidir.
