Harcamalar Yöntemi ile GSYH Nedir? Detaylı Bilgi ve Açıklamalar
(Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın harcama yöntemine göre ölçümü) Gayri safi yurtiçi gelir hesaplamalarında temel kalemler, özel tüketim harcamaları, devlet harcamaları, yatırım harcamaları ve net ihracatı içerir. Net ihracat, toplam mal ve hizmet ihracatından toplam mal ve hizmet ithalatının çıkarılması ile hesaplanır. TÜİK, harcama yöntemine dayanan hesaplama sonuçlarını her üç ayda bir tablolarla kamuoyuna sunar. Bu tablolarda ilk bölüm, tüketim harcamalarına ayrılmıştır. Cari ve sabit fiyatlarla hazırlanan tablolarda tüketim harcamaları şu alt başlıklar çerçevesinde incelenir:
Özel tüketim harcamaları: Bu bölümde, yerleşik hanehalklarının yurtiçi tüketimi yer alır. Tüketim harcamaları, esasen gelir seviyesi ve ekonominin genel durumuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Ekonominin canlanma ve büyüme süreçlerinde, tüm mal ve hizmetlere harcanan miktar doğal olarak artar. Türkiye’de tüketim ve harcama eğilimi oldukça güçlüdür. Yayınlanan milli gelir istatistiklerindeki ek tablolarda, cari ve sabit fiyatlarla tüketim harcamalarının dayanıklılık kriterine göre mal ve hizmet türlerine dağılımı gösterilmektedir. Tüketim harcamalarının dört ana kalemi, dayanıklı, yarı dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları ile hizmetlerdir.
Yatırımlar: Harcama yönteminde yatırım harcamaları gayrisafi sabit sermaye oluşumu olarak dikkate alınır. Gayrisafi sabit sermaye oluşumunun en büyük kısmını maddi sabit varlıklar oluşturur. Bu varlıklar, makine-teçhizat ve inşaat olarak iki alt grupta incelenmektedir. Sabit varlıkların, bir yıldan fazla süreyle üretim sürecinde kullanılması gerekmektedir. Gayrisafi sabit sermaye oluşumunun başlıca kalemleri inşaat, makine ve teçhizat, taşımacılık sistemleri, bilgi ve iletişim teknolojisi, silah sistemleridir. Diğer varlıklar arasında yazılım geliştirme, veri tabanları, Ar-Ge harcamaları ve yatırım amaçlı diğer varlıklar yer alır.
Devletin tüketim harcamaları: Devletin nihai tüketim harcamaları, devlet çalışanlarına ödenen maaş ve ücretler ile mal ve hizmet alımlarını kapsar.
Stok değişmeleri: Harcama yöntemi ile yapılan hesaplamalarda önemli bir kalem de stok değişiklikleridir. Stoklar, üretim ile tüketim arasında bir tampon işlevi görür. Talep artışı beklentisinin güçlendiği dönemlerde stok oluşumu hızlanır. Talebin arttığı dönemlerde stoklarda ani bir azalma meydana gelir. Talebin ani bir şekilde kesilmesi, stok seviyelerini yükseltir. Durgunluğun uzadığı durumlarda ise, üretim, satışlardan daha hızlı bir şekilde azalır ve aşırı stok düzeyi düşmeye başlar. Milli gelir istatistiklerinde stok düzeyleri değil, dönemler itibarıyla stoklardaki değişim gösterilir. Faiz oranlarının yükseldiği ve talebin durakladığı zamanlarda, stoklardaki artışın maliyeti önemli düzeyde olur. Stoktaki malın enflasyon oranında değer kazanması bu maliyeti karşılamaya yetmez.
Net ihracat: Mal ve hizmet ihracatı, istihdamı ve geliri artırdığı için harcamalar yöntemi ile hesaplanan GSYH’ya eklenir. Mal ve hizmet ithalatı ise yurtdışındaki üreticilere gelir sağladığı için GSYH’dan düşülür. Bu nedenle cari işlemler ve dış ticaret açıkları, milli geliri azaltıcı etkiye sahiptir. İthalatın milli gelire oranının yüksek olduğu ve cari işlemler dengesinin açık verdiği ülkelerde, dış şoklar ve krizler ekonomiyi olumsuz bir şekilde etkileyebilir.